Nếu ai đă từng đứng trước một ḍng thác lũ sẽ tưởng tượng ra được sự hung hăn của nó, cuồn cuộn cuốn phăng đi và nhận ch́m tất cả. Sự sống chết của con người nói riêng, của muôn loài chúng sanh trong lục đạo nói chung, cũng được ví như ḍng thác lũ ấy. Ngôn ngữ biểu tượng dùng để so sánh này, trong nhân loại, có thể nói, chỉ người trí mới nhận ra. Trong khi đó, chư Thiên đă nhận ra điều ấy rất sớm, và họ cảm thấy rất đau khổ v́ phải buông xuôi mặc t́nh cho ḍng thác lũ đẩy đưa, như những người nông dân yếu đuối bị cuốn trôi đi nhà cửa, của cải và cả sự sống con người khi mùa nước lũ tràn về mà đành bất lực.
Lần nọ, khi đức Phật đang ở tại vườn Anàthapindika, trong tu viện Jetavana, một vị Thiên từ cơi trời bay xuống chỗ Thế Tôn và hỏi: “Làm thế nào để vượt thoát bộc lưu?”. Bộc lưu, ḍng thác lũ, từ đó được dùng để chỉ cho ḍng hữu vi, ḍng tham ái, ḍng vô minh, chấp thủ hay ḍng sinh tử luaân hồi.
Sinh tử như một ḍng thác lũ cuồn cuồn cuốn phăng đi bao kiếp sống của chúng sanh, trong Phật giáo, đó là nỗi khổ đau lớn nhất trong những khổ đau của kiếp người. Lẽ hẳn nhiên trong ḍng thác lũ của cuộc đời vẫn có những khúc sông b́nh lặng, hiền hoà. Song nếu b́nh tâm nhận diện thật khách quan th́ ai cũng nhận ra rằng có quá nhiều sóng gió băo bùng trong ḍng chảy của kiếp người, mà bi thương nhất là phải chảy qua cửa tử sinh. Vậy có cách nào để vượt qua ḍng thác ấy? Đức Phật trả lời vị Thiên: “Không đứng lại, không bước tới, Ta vượt khỏi bộc lưu”.
H́nh như vẫn chưa hiểu ư đức Thế Tôn, vị Thiên lại hỏi: “Thưa tôn giả, làm sao không đứng lại, không bước tới, Ngài vượt khỏi bộc lưu”. “Này hiền giả, khi đứng lại, thời Ta ch́m xuống; khi bước tới, thời Ta trôi giạt; do vậy, không đứng lại, không bước tới, Ta vượt khỏi bộc lưu”.
Trong ḍng thác sinh tử luân hồi, đứng lại có nghĩa là chấp ngă, là bám víu vào cái ta, cái của ta; c̣n bước tới là chạy theo ngoại cảnh, chạy theo những thứ sắc dục, tiền tài, danh vọng, quyền lực... Tất cả đều là nguyên nhân của khổ đau sinh tử luân hồi. Thực ra, bản chất của cuộc đời vốn bất sinh, bất diệt, vốn không có khổ đau. Khổ đau là do chấp ngă, do nhầm tưởng, do nhận thức sai lầm về bản chất của thế giới và con người. Bản chất của cuộc đời vốn Duyên sinh, Vô ngă mà chúng sinh cứ cho là thường hằng, hữu ngă (đứng lại), rồi khởi tâm tham đắm, chấp thủ, thành ra bị ch́m đắm trong khổ đau, trong hận thù, trong chiến tranh. V́ lầm chấp thế giới là thường hằng, hữu ngă cho nên suốt một đời bon chen danh lợi, chạy theo ngoại cảnh, tiền tài, sắc dục (bước tới)... đến nỗi thân tàn ma dại mà mấy ai tỉnh ra!
Người có trí tuệ nhận ra sự thật của cuộc đời và không đành ḷng để cho ḍng thác sinh tử nhấn ch́m hay cuốn trôi đi kiếp sống vốn thật hiếm hoi mới nhặt được này. Người có trí tuệ càng không thể bằng ḷng để bị nhấn ch́m hay bị cuốn trôi đi khi biết rằng ḍng thác loạn sinh tử ấy do chính ḿnh tạo ra. Nhưng bi kịch của kiếp người là không ai tự nhận ḿnh là kẻ ngu dốt. Đó là một h́nh thức đứng lại. Ôm ấp những tri kiến, những nhận thức nào đó rồi cho là chân lư là một cách đứng lại khác. Tất cả đều là gốc rễ của khổ đau, của những chướng ngại cho chân lư tràn về, như gă thương buôn nọ ôm nắm tro tàn và tự cho là tro cốt của đứa con ḿnh, trong khi đứa con đích thực của y chưa chết và đă trở về gơ cửa t́m y, nhưng y nhất định không mở cửa, v́ đă cất chứa trong ḷng một nhận thức sai lầm mà y tin là sự thật, và v́ vậy y đă mất thật đứa con. Cũng vậy, chân lư đang ở xung quanh ta, đă bao lần đến gơ cửa t́m ta, nhưng chúng ta không bao giờ mở cửa trái tim ra để đón nhận nó, v́ chúng ta đă trót chất chứa trong đó qúa nhiều tri thức mà ta cho là chân lư, như ly nước đă đầy. Đó là một h́nh thức đứng lại tệ hại nhất!
Mặt mặt khác, chúng ta thường nghĩ rằng hạnh phúc nằm ở tương lai, ở một ngày mai kia ta có nhiều tiền, có địa vị cao trong xă hội, được nhiều người kính nễ… và v́ vậy ta chạy theo những thứ ấy, tiền tài, danh vọng… Đó là bước tới. Là bước tới hay bị cuốn trôi. Trong khi đó, hạnh phúc có mặt ngay đây, trong giờ phút hiện tại này, khi ta biết buông bỏ và dừng lại. Buông bỏ là không đứng lại. Dừng lại không chạy theo ngoại cảnh là không bước tới. Ngay khi ấy chúng ta đạt được giải thoát, vượtt thoát bộc lưu.
Vấn đề chỉ có vậy, tưởng chừng như rất đơn giản, nhưng không phải ai cũng có thể thực hiện được, bởi v́ chẳng ai nhận ra rằng ḿnh đang bị nhận ch́m hay bị cuốn trôi đi trong ḍng thác sinh tử, như ḍng nước cuốn trôi cành củi mục. Cho nên, vấn đề quan trọng chưa phải ở chỗ “làm thế nào để vượt thoát bộc lưu”, mà là có thấy rằng ḿnh đang sống trong sự nguy hiểm của ḍng thác lũ ấy hay không? Nếu như quả thật không nhận ra rằng ḿnh đang có nguy cơ bị nhấn ch́m hoặc sẽ bị cuốn trôi th́ làm ǵ có ước muốn vượt thoát. Cũng như những đứa con của ông trưởng giả sang giàu vẫn cảm thấy an ổn và tự nhiên vui đùa trong căn nhà lửa, th́ việc t́m cách cho chúng thoát ra ngoài phỏng có ích ǵ. Nhưng đối với chư Phật và Bồ tát, vốn thương chúng sinh như ông trưởng giả thưông con, thấy sự nguy hiểm của ngôi nhà đang bốc cháy, không đành ḷng đứng yên nh́n thảm kịch bị chết cháy, nên mở bày phương tiện khéo léo kêu dụ các con ra.
Việc tự thân nh́n thấy sự nguy hiểm của cơn thác lũ hay được người khác chỉ cho thấy đều có giá trị như nhau là cùng đi đến hành động t́m đường vượt ra khỏi ṿng hiểm nguy. Đối với ḍng thác sinh tử, vốn do tự thân mỗi chúng sinh tạo ra, việc nhận chân ra được sự thật “đây là khổ” là điều kiện cần và đủ để vượt thoát bộc lưu. Phương tiện để vượt sang đến bờ bên kia, trong đạo Phật th́ nhiều, ở đây là chiếc thuyền đầy ắp từ bi và trí tuệ: “không đứng lại, không bước tới”. Không đứng lại, không bước tới là không trú trước vào ngă, ngă sở. Đó chính là “vô trú bát nhă”. Và như thế, vượt thoát bộc lưu chính là nhờ sự hành tŕ và thể nhập “vô trú bát nhă”.
|
