 Một buổi sáng cuối đông. Tôi thả từng bước chân nhẹ nhàng trên nền cát mịn giữa lối ṃn Huỳnh mai. Nắng mới lên. Những tia nắng vàng xuyên qua kẽ lá, rơi xuống mặt đất rực lên óng ả. Những giọt sương mai c̣n đọng lại đầu cành cây, ngọn cỏ, đón nắng long lanh. Gió đông nhẹ thổi, môn trớn làn da mát rượi. Tôi hít một hơi thở thật sâu. Không khí trong lành tràn ngập lồng ngực, mát lạnh. Vườn mai ươm đầy nụ, e ấp. Đài hoa xanh mượt mà. Những chiếc lá non mỏng manh xanh mơn mởn. Xuân đă về! Tôi dừng lại bên một gốc mai đầy nụ, rón rén ngắt đi những chiếc lá già c̣n sót lại. Hương trầm nhẹ đưa trong gió. Ḷng tôi chợt nao nao.
“Ngủ dậy mở cửa sổ
A, xuân về rồi đây
Ḱa một đôi bướm trắng
Nhằm hoa phơi phới bay”.
(Trần Nhân Tông)
Vui quá! Tết quá!
Tôi ngồi xuống bên một góc mai, ngắm nh́n từng chùm nụ hoa căng tṛn mủm mỉm sẵn sàng chờ khoảng khắc giao thời bừng nở rộ. Nắng vàng trải khắp vườn mai. Hương xuân nhè nhẹ. Một cảm giác thân quen, gần gũi như quá khứ ngàn năm chợt t́m về gặp lại trong giây phút hiện tại không khứ lai. Tôi khẽ ngâm nga mấy vần thơ:
“Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai…”
Mấy câu thơ nghe đều đều nhịp điệu. Đó là nhịp chảy của thời gian. Đó cũng là thực tại. Ḍng thực tại luôn trôi chảy trong từng sát na. Xuân đến hoa nở, xuân đi hoa tàn. Đó là hiện thực Duyên sinh vô ngă. Tất cả vạn vật trong vũ trụ đều nằm trong ḍng hiện thực sinh động ấy. Cái thực tại mà chúng ta, những phàm phu chưa giác ngộ, ai cũng hơn một lần xốn xang bận tơ ḷng:
“Thuở nhỏ chưa từng rơ sắc không
Xuân về hoa nở rộn trong ḷng…”
(Trần Nhân Tông)
Đây có phải chăng là dấu hiệu mất thăng bằng? Mất thăng bằng giữa chủ thể và đối tượng, giữa cái ‘ta’ với ngoại cảnh? Quả vậy, v́ chưa rơ sắc không, tức là chưa nh́n thấy chân tướng của sự vật hiện tượng, nên chi hoa xuân chưa nở mà hoa ḷng đă rộ, v́ thật thấy có mùa xuân đến và sẽ có mùa xuân đi, v́ sợ rằng tuổi trẻ cũng như mùa xuân ấy, sẽ tàn. Nên bận tơ ḷng. Cho đến khi:
“Diện mục chúa xuân nay đă tỏ
Ngồi ngắm xuân rơi từng cánh hồng”
(Trần Nhân Tông)
Th́ ra xuân đến xuân đi, hoa tàn hoa nở ấy chính là “muôn vật chuyển hoá, thường trong vô thường”. Sự khám phá ấy đă tạo ra một cấu trúc mới giữa nội tâm và ngoại cảnh, một cấu trúc thăng bằng giữa chủ thể và đối tượng. Cho nên cái tâm lư ‘xốn xang bận tơ ḷng’ được thay bằng thái độ điềm nhiên ‘ngồi ngắm xuân rơi’. Rồi trong thế giới điềm nhiên tỉnh lặng ấy, Thiền sư phát hiện ra:
“Mạc vị xuân tàn hoa lạc tận
Đ́nh tiền tạc dạ nhất chi mai”.
Nếu như bốn câu mở đầu của bài thơ này diễn tả chân lư tương đối – mà có người đă nhận định là bài giáo lư về vô thường – th́ đến hai câu này diễn tả chân lư tuyệt đối, bất sinh bất diệt. Giả thiết rằng bài thơ chỉ dừng lại ở bốn câu mở đầu, ở cái bi, cái cảm, cái đau, cái tiếng kêu nức nở bật lên từ cuộc sống: “trước mắt việc đi măi, trên đầu già đến rồi”, th́ đó chỉ là bài thơ hay như bao bài thơ khác đă từng hay, v́ nó tả thực. Tả thực một cách rất thơ về cuộc sống. Nhưng thiền sư, cũng sống trong cơi mênh mông vô thường đó, cũng cùng đau, cùng khổ, cùng thăng trầm với kiếp người, với vận mệnh đất nước, họ đă tiếp xúc được với thực tại, và đă khám phá ra đằng sau những cánh hoa tàn rụi khi xuân đi ấy vẫn hiện hữu một cành mai bất diệt:
“Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một cành mai”
Cành mai hiện hữu vào đêm qua ấy, giữa muôn hoa rơi rụng, giữa mùa xuân đă đi qua, hẳn là một cành mai vô tướng, tức đồng nghĩa với Như lai (nhược kiến chư tướng phi tướng tức kiến Như lai). Phải, chỉ có sự hiện hữu phi tướng, vô ngă ấy mới tồn tại măi ngoài định luật thịnh suy. Quả nhiên, Thiền sư đă nh́n thấy cái không thể thấy.
Hiện thực của cuộc đời đă được Thiền sư cảm nhận một cách rất sâu sắc và tinh tế. Cái bi, cái hài được lột tả một cách tài t́nh: biết bao ước mơ, bao hy vọng, bao dự tính, lo toan c̣n ngổn ngang bề bộn, ấy thế mà, trên đầu đă già đến rồi. Đó không phải là nỗi bất hạnh của một kiếp người sao? Quá bi đát, phủ phàng! Thất vọng, chán nản là tâm lư hiển nhiên của con người khi đối diện với sự thật của cuộc đời, khi trực diện với ranh giới mong manh giữa cái sống và cái chết, nhất là với những ai chưa làm được ǵ cho xă hội. Ai sẽ là người cứu lấy những linh hồn đang bơ vơ, hụt hẫng, hoang mang, sợ hăi ấy? May thay, tự trong sâu thẳm tâm thức, ḷng từ bi rạt rào bừng dậy cuốn phăng đi vị kỷ hẹp ḥi, bằng tất cả ḷng vô uư, Thiền sư đă gióng lên hồi chuông thức tỉnh: ‘đêm qua sân trước một cành mai’!
Quả nhiên, hồi chuông ấy đă chuyển hoá từ phạm trù cái bi đến phạm trù cái đẹp. Hăy nhắm mắt lại để nh́n mới thấy được, bởi đó là cành mai vô tướng. Cành mai ấy chỉ được nh́n thấy bằng một lực lượng nội tại thâm sâu, hùng hậu của chủ thể tâm linh. Bấy giờ, cái bi không những được chuyển hoá thành cái đẹp mà c̣n được chuyển hoá thành phạm trù trác tuyệt. Cách nh́n ấy là cả một hệ thống cảm nhận, miêu tả, thể nghiệm và giải thoát cho cuộc đời.
|
