Lời người dịch: Trong lịch sử phong kiến Trung quốc, phần đông Đế vương của các triều đại đều kính tín Phật pháp. Nói đến sự thịnh trị của các triều đại, nhà Đường là một trong những triều đại tồn tại lâu nhất. Đế chế này có 21 Đế vương ở ngôi, trị v́ tổng cộng 288 năm, chưa kể những Đế vương trong thời Hậu Đường. Ở vào thời này, có không biết bao Thiền sư, Đại sĩ, Cao tăng, Danh tăng nối nhau hoằng dương Phật pháp, làm Tông chủ một thời, đưa Phật giáo lên đến đỉnh cao của sự thịnh trị. Bên cạnh những Thiền sư xiển dương Phật pháp, truyền tŕ mạng mạch, các Ngài như: Nghĩa Tịnh, Huyền Trang, Pháp Tạng, Đạo Tuyên, Khuy Cơ, Trừng Quán v.v… đă góp phần không nhỏ cho nền lịch sử Phật giáo Trung quốc, b́nh sinh Đế vương kính trọng, xả thân sử sách lưu danh. Trải suốt chiều dài lịch sử, triều đại nào cũng vậy, song song với những Quân vương, Đại thần hết ḿnh hộ tŕ Phật pháp, có không ít Nhân chủ, quan lại bài xích Sa môn, tàn diệt Phật giáo. Riêng trong nhà Đường, Đế vương như: Cao tổ, Vũ tông; Đại thần như: Phó Dịch, Lư huấn, Hàn Dũ v.v… đều là những người cật lực chủ trương dẹp bỏ Phật giáo. Những năm cuối đời, Cao tổ có lần hạ chiếu dẹp bỏ bớt Chùa viện, Tự quán; sa thải Tăng ni, Đạo sĩ. Phó dịch 7 lần dâng biểu khuyên Cao tổ dẹp bỏ Phật giáo. Vũ tông chỉ ở ngôi 6 năm, nhưng phải nói đây là thời kỳ đen tối nhất của nền Phật giáo lúc bấy giờ. Trong hàng quan lại của triều đ́nh, Hàn Dũ (768-824) là nhân vật tương đối đặc biệt. Ông vừa là mệnh quan có quyền cao chức trọng trong triều, vừa là nhà văn nổi tiếng trên văn đàn. Đọc qua một số văn phẩm của ông trong Cổ Văn Quan Chỉ, chúng ta thấy rơ tài học vấn uyên bác, lư luận sắc bén, văn chương bàng bạc, tư tưởng vượt trội của ông, cũng như đỉnh cao của nền văn học, nghệ thuật đương thời. Ông tự Thoái Chi, quê ở Xương Lê, đỗ Tiến sĩ, giữ chức H́nh Bộ Thị Lang dưới thời Đường Hiến Tông. Do dâng biểu can ngăn Đế rước xá lợi, nên bị đày đến làm Triều Châu Thứ Sử, sau đổi làm Viên Châu Thứ Sử, bái phong chức Quốc Tử Tế Tửu, chuyển làm Lại Bộ Thị Lang. Ông mất, Đế truy tặng chức Lễ Bộ Thượng Thư, truy Thụy là Văn Công. Đời Tống, trong năm Nguyên Phong, ông được truy phong tước Xương Lê Bá. Trang nhà Vạn Hạnh xin trích đăng tờ biểu bài xích Phật giáo của H́nh Bộ Thị Lang Hàn Dũ và cơ duyên Thiền sư Đại Điên khai thị ông, để thấy những quan niệm sai lệch của Hàn dũ đối với bản thân cũng như đối với Phật giáo.
* * *
Tháng giêng năm Nguyên Hoà thứ 14 (820), Đường Hiến Tông rước xá lợi Phật từ chùa Pháp Môn ở Phụng Tường vào cung. Đế ngự ở An Phước môn nghinh bái, giữ lại trong cung cúng dường ba ngày rồi đưa đến các chùa. Vương công, quan dân đua nhau đến lễ bái. Tăng chúng uy nghi tề chỉnh, tấu nhạc của Thái Thường, Vạn Niên, Trường An, cờ xí rợp trời, trống chiêng tưng bừng, diễu khắp phố xá.
H́nh Bộ Thị Lang Hàn Dũ dâng biểu can rằng: “Phật là một trong những phép của Mọi Rợ, lưu nhập vào Trung quốc từ thời Hậu Hán chứ thời Thượng cổ chưa từng có. Xưa Hoàng đế ở ngôi 100 năm, thọ 120 tuổi; Thiếu Hạo ở ngôi 80 năm, thọ 100 tuổi; Chuyên Húc ở ngôi 79 năm, thọ 98 tuổi; Đế Khốc ở ngôi 70 năm, thọ 105 tuổi; Đế Nghiêu ở ngôi 98 năm, thọ 118 tuổi; Đế Thuấn và ông Vũ cũng đều thọ cả trăm tuổi. Lúc này thiên hạ thái b́nh, trăm họ an vui, sống lâu trăm tuổi, nhưng Trung quốc chưa từng có Phật. Kế đó vua Thang cũng thọ trăm tuổi, cháu vua Thang là Thái Mậu ở ngôi 75 năm; Vũ Đinh ở ngôi 59 năm, sách sử không ghi họ thọ bao nhiêu, nhưng cứ theo năm ở ngôi mà tính chắc chắn họ sống không dưới trăm tuổi. Chu Văn Vương thọ đến 97 tuổi, Vũ Vương thọ 93 tuổi, Mục Vương ở ngôi cả trăm năm, nhưng lúc này Phật pháp cũng chưa truyền vào Trung quốc, rơ ràng không phải nhờ thờ Phật mà được như vậy. Thời Hán Minh đế mới có Phật pháp. Minh Đế chỉ ở ngôi có 18 năm, sau đó th́ liên tục loạn lạc, vận nước ngắn ngủi. Tống, Tề, Lương, Trần, Nguyên Ngụy về sau thờ Phật càng nghiêm cẩn, nhưng niên đại càng ngắn. Chỉ có Lương Vũ Đế ở ngôi 48 năm, cả thảy ba lần xả thân thời Phật, tế tự tông miếu không giết sinh vật, ngày ông ăn một bữa, chỉ ăn rau dưa, sau bị Hầu Cảnh bứt ngặt chết đói ở Đài thành, đất nước cũng diệt vong, thờ Phật cầu phước trái lại bị tai ương. Từ đó mà xét, đủ thấy Phật không đáng tin. Cao Tổ mới nhận ngôi nhà Tùy liền bàn dẹp trừ đi, lúc ấy quần thân thấy biết cạn cợt, không thấu hiểu đạo của Tiên vương. Thần hận rằng, những Đế vương thánh minh xuất thế cứu cái tệ cho đời từ xưa đến nay nhưng lại không được nhắc đến, cúi mong Duệ Thánh Văn Vũ Hoàng đế Bệ hạ minh giám! Trong mấy trăm ngàn năm lại đây chưa có ai sánh bằng họ.
“Vừa mới lên ngôi, Cao tổ đă không cho độ dân làm Tăng ni, không cho đạo sĩ dựng Tự quán riêng. Lúc ấy Thần cứ nghĩ chí nguyện của Cao tổ sẽ được Bệ hạ thi hành, giả sử chưa thể thi hành th́ cũng đâu thể để bọn họ lớn mạnh thêm lên? Nay bệ hạ sai cả bầy Tăng rước xương Phật ở Phụng Tường, c̣n ḿnh ngự trên lầu cao xem, cho bọn họ đưa vào đại nội, lại c̣n cho các chùa thi nhau cúng dường. Thần tuy ngu muội, nhưng biết chắc Bệ hạ không bị mê hoặc Phật mà sùng phụng như vậy, mà cốt là cầu vận nước lâu bền, muôn dân an lạc, thuận theo ḷng người bày tṛ lạ mắt để quan dân ở Kinh đô xem. Đó chỉ là tṛ đùa, lẽ đâu Quân vương sáng suốt lại chịu tin và làm như vậy! Bá tánh ngu muội dễ bị mê hoặc đă xong, c̣n như Bệ hạ anh minh đế thế mà cũng tin theo, muôn dân tất sẽ nói: “Thiên tử là bậc Đại thánh mà c̣n một ḷng tin theo, bá tánh so với Phật quá thấp hèn lẽ đâu lại tiếc thân mệnh”. Nhẫn đến lắm kẻ tụm năm tụm bảy đốt tay đốt đầu. Rồi đây sẽ có không biết bao kẻ cúng áo, văi tiền suốt từ sáng đến tối. Cứ thế bắt chước làm măi, sợ rằng về sau cả già lẫn trẻ cứ bôn ba, bỏ hết công ăn việc làm. Đă không cấm cản ngay lại c̣n cho đưa đến các chùa, ắt có kẻ chặt tay phanh xác để cúng dường, làm bại hoại phong tục, làm tṛ cười cho thiên hạ. Đó đâu phải việc nhỏ!
“Phật vốn là người Mọi Rợ, không cùng ngôn ngữ với nước ta, ăn mặc quái dị, miệng không biết nói phép tắc của Tiên vương, thân không biết mặc pháp phục của Tiên vương, chẳng biết đạo nghĩa vua tôi, chẳng biết t́nh thân phụ tử. Giả sử Phật kia c̣n sống, tất sẽ làm theo quốc mệnh đến nước ta triều cống, Bệ hạ thương t́nh mà tiếp ông ấy, bất quá tuyên chiếu tiếp đăi như khách, ban cho một cái áo, cho một đ̣an hộ vệ đuổi ra khỏi nước để khỏi mê hoặc mọi người. Huống ǵ, ông ấy đă chết lâu rồi, xương cốt tiêu tan, chút hôi hám c̣n lại này há đáng đem vào cung cấm ư! Khổng tử nói: “Với quỷ thân th́ kính nhưng lánh xa họ”. Ngày xưa chư hầu viếng tang những nước ở Mọi Rợ, phải sai đồng cốt trù ém, trước dùng Đào để trấn quỷ, dùng chổi Lau quét hết những điểm chẳng lành, sau đó mới vào điếu tang. Nay Bệ hạ vô cớ đem vật xú uế vào cung, đích thân đi xem, trước chẳng dùng đồng cốt trù ém, sau chẳng lấy Đào, chổi Lau trừ khử điềm chẳng lành, quần thần chẳng vạch sai, Ngự sử chẳng chỉ trái, Thần thật xấu hổ! Dám xin Bệ hạ cho đem khúc xương ấy vất xuống nước, vùi vào lửa để đào sạch gốc rễ, đoạn mối nghi cho thiên hạ, chặt mê lầm cho đời sau, khiến bàn dân thiên hạ biết việc làm của bậc Đại thánh vượt hẳn thói tầm thường. Như Phật có thiêng hay ban phước giáng họa, th́ hăy đổ tất cả tai ương lên đầu Thần. Mong trời cao chứng giám, Thần quyết không oán hận”.
Đế nổi giận, cầm tờ biểu đưa cho Tể tướng bảo lôi Dũ ra chém. Bùi Độ, Thôi Quần, can: “Dũ nói năng ngỗ ngược, tội thật đáng chết, nhưng nếu trong ḷng không ôm chí trung th́ đâu dám nói như vậy, mong Bệ hạ khoan dung để sau này c̣n có người đến can gián”.
Đế nói: “Dũ nói ta phụng Phật thái quá, tội ấy c̣n có thể dung tha; c̣n như bảo rằng Thiên tử từ Đông Hán về sau thờ Phật đều bị chết sớm, Dũ là bề tôi mà dám ngông cuồng đến như vậy, lẽ đâu tha được!”
Vương công, Cựu thần liều chết xin cho, Dũ mới được tha chết, bị đày đến làm Triều Châu Thứ Sử. Vừa mới đến Triều Châu, Dũ dâng biểu ai tạ khuyên Đế, đông phong Thái sơn, nhưng lâu ngày chẳng có tin báo. Nhân đi tế Thần ở Hải Thượng, Dũ lên Linh sơn gặp Thiền sư Đại Điên. Đại Điên hỏi Dũ:
- Ông về Nam làm quan nghe đâu do nói năng thẳng thắn, nay trông ông u sầu như có điều không vừa ḷng là tại sao vậy?
Dũ đáp:
- Dũ tôi được trọng dụng trong triều hưởng bổng lộc hậu hỹ, một sớm lời ngay không được dùng, mất chức H́nh Bộ Thị Lang, bị đày đến Hải Thượng xa hơn 8000 dặm, vượt qua biển núi, vợ con chết cả. Lúc đến Triều Dương, gặp phải cá dữ sóng to, tai họa khôn lường, sương độc khí bệnh, ngày đêm phát tác, bệnh càng thêm nặng, tóc bạc răng rụng. Nay lại bị đày đến chỗ không người như vầy, mạng sống này há giữ được ư! Trên đường đến đây, tôi ghé miếu Quảng Lăng cầu khấn, may nhờ sức Thần chết quách cho khỏi lo, để Chúa thượng đem công trung hưng của tôi viết trên tấu chương, sai Định Lạc Chương tấu công với thần minh, về đông lên Thái sơn tấu công với Hoàng Thiên, nếu may ra toại ư th́ ngơ hầu được Chúa thượng triệu Dũ này về, thuật làm thơ ca công đức mà tế ở Giao miếu vậy. Tôi ngày đêm trông ngóng nhưng vẫn bặt tin tức, sốt ruột mong về mau th́ làm sao vui được!
Đại Điên nói:
- Lời thẳng thắn của ông trong triều là trung với vua không đếm xỉa đến thân ḿnh, hay là v́ bản thân ḿnh nói càn để chạy theo danh? Trung với vua chẳng đếm xỉa đến thân, nếu lời ấy được dùng th́ ông được vinh hoa, c̣n vua không nghe th́ ông bị mất chức, đó là lẽ tất nhiên, cớ ǵ phải ôm ấp măi trong ḷng làm ǵ! C̣n nếu v́ bản thân rồi nói càn, lời ấy vua nghe th́ ông được tiếng là ngay thẳng, hưởng cái lợi từ lời nói, nếu vua không nghe th́ tất bị đuổi, đó cũng là lẽ dĩ nhiên. Nếu trung mà bị đuổi, th́ sao ông đừng nói có hay hơn không! Tôi nghe, kẻ làm bề tôi không chọn nơi yên mà ở, không lượng thế mà đi, nay ông bị đuổi cho nên không vui, xu thời mà chạy theo danh, quả không phải là bề tôi trung chánh. Vả lại, sống chết họa phước của ông lẽ đâu không treo trên trời? Ông bên trong thật tâm tu sửa, bên ngoài hăy chịu mệnh đi! Ở Quảng Lăng ấy há tạo phước cho ông được chăng? Chúa thượng v́ gian tà tranh nước, lo thảo phạt không rảnh tay, chỉ có thể dẹp yên nhưng mầm mống chưa dứt hẳn. Ngay lúc này đây, ông lại muốn phong Thiền cáo công để sách loạn thiên hạ, chủ ư là để ḿnh được về triều, ông nhẫn tâm làm được ư! C̣n nữa, do cùng quẫn, bấn loạn rồi cầu khấn Quỷ thần là ông không biết Mệnh; náo động thiên hạ nhưng chẳng đếm xỉa, cốt có lợi cho ḿnh mà thôi là ông không biết Nhân; nói càn để chứng tỏ ḿnh trung, gặp khốn th́ uất ức bi lụy là ông không biết Nghĩa; lấy loạn làm trị để cáo với Hoàng thiên là ông không biết Lễ, ấy vậy mà ông vẫn làm. Ông bị đày là do nói việc ǵ?
Dũ đáp:
- Chúa thượng rước xương Phật vào đại nội, tôi cho Phật là phép tắc của Mọi Rợ, thời Tam đại không có Phật nhưng vận nước lâu bền; Tống, Lương, Ngụy thờ Phật nhưng không chết yểu th́ cũng loạn lạc. Tôi sợ Chúa thượng bị mê hoặc cho nên không nghĩ đến bản thân ra sức bài xích.
Đại Điên nói:
- Nếu vậy th́ ông nói sai rồi. Phật là Đại thánh che khắp trời người. Đạo Phật thấu tỏ vạn vật mà lập ngôn, lời Phật thấu cùng lư của tánh mệnh, giáo pháp th́ bỏ ác hướng thiện, bỏ ngụy về chân. Phật đối với thiên hạ như cha đối với con, nhưng ông phỉ báng th́ chẳng khác nào con lại đi giết cha. Tôi nghe, người khéo quán sát người khác là xem đạo của họ tồn tại thế nào, chứ không so đo nơi họ ở. Vua như Kiệt, Trụ; bề tôi như Chích, Kiều đều là người Trung quốc nhưng đâu thể noi theo, v́ họ là kẻ vô đạo. Thuấn sanh ở Đông Di, Văn Vương sanh ở Tây Di, Do Dư sanh ở rợ Nhung, Quư Trát sanh ở rợ Man, hai Thánh hai Hiền ấy lẽ nào ông cho là Mọi Rợ mà không bắt chước họ chăng? Nay ông chẳng suy xét đạo Phật cứ chê suông là Mọi Rợ, sao lại ăn nói hồ đồ đến thế! Ông cho rằng thời Thượng cổ không có Phật nên không noi theo ư? Vậy th́ Khổng, Mạnh sanh trong thời suy Chu, nhưng Xi Vưu, Cổ Tẩu sanh ở thời Thượng cổ, lẽ đâu ông bỏ Thánh hiền của suy Chu mà bắt chước kẻ hung tàn của Thượng cổ? Ông cho rằng thời Ngũ đế, Tam vương chưa có Phật nhưng sống lâu, vậy Ngoại Bính ở ngôi 2 năm, Trọng Nhâm ở ngôi 4 năm, không phải chết yểu đó sao? Thư Vô Dật nói: “Từ đó về sau cũng không ai sống lâu, có người 10 năm, có người 20 năm”. Ông bảo thời Hán, Trần nhân chủ chết yểu và loạn, th́ Hán Minh Đế là anh chủ một thời, Lương Vũ Đế thọ đến 86 tuổi, há cũng chết yểu hay loạn ư!
Dũ nói:
- Phật mà Thầy nói đó, miệng không giảng dạy phép tắc của Tiên vương, lại rêu rao bừa băi thuyết luân hồi sanh tử, thân chẳng làm được chút nhân nghĩa trung tín, nhưng dối lập ngọn nguồn báo ứng họa phước, không có cái nghĩa vua tôi, chẳng có t́nh thân phụ tử, dạy đồ chúng chẳng cày bừa nhưng có cái ăn, chẳng dệt nhuộm nhưng có cái mặc, làm bại hoại đạo của Tiên vương, Dũ này há im lặng mà không chỉ trích được sao!
Đại Điên nói:
- Quá lắm rồi! Ông chẳng thấu đạt ǵ cả! Có người ở đây cả ngày đếm đến 10, nhưng chẳng biết hai nhân với năm là mấy, người ấy tất bị cho là kẻ điên. Ông trọn ngày nói đến nhân nghĩa trung tín, nhưng chẳng biết Phật nói Thường, Lạc, Ngă, Tịnh thật ra chẳng khác, không phải là đếm mười nhưng chẳng biết hai nhân với năm là mấy đó ư! Có phải ông đọc sách Phật rồi cho Phật lập dị với Tiên vương không?
Dũ đáp:
- Dũ tôi rảnh đâu để đọc sách Phật!
Đại Điên nói:
- Ông chưa từng đọc sách Phật th́ làm sao biết Phật không nói đến phép tắc của Tiên vương? E rằng ông chưa từng đọc sách của Khổng tử lại nghi ngờ đạo Khổng sai, hay là ông nghe người ta nói sai ông liền cho nó sai? Nếu ông chưa từng đọc sách của Khổng tử nhưng lại cho đạo Khổng sai, th́ đó là “Chó của vua Thuấn”. Nếu ông nghe người ta nói sai ông liền cho nó sai, th́ đó là “Đàn bà”. Xưa, vua Thuấn nuôi con chó, nó chỉ biết có vua Thuấn. Ngày nọ, thấy vua Nghiêu đi ngang, con chó liền nhảy xổ ra cắn. Không phải nó mến ông Thuấn ghét ông Nghiêu, mà do người nó thường gặp là ông Thuấn chứ chưa từng gặp ông Nghiêu bao giờ. Tôi lại nghe, con gái về nhà chồng, mẹ tiễn đi. Hễ về bên chồng rồi, cô dâu nọ ắt phải kính, phải vâng lời, không được trái ư chồng. Thế nhưng người theo người khác, đó là việc đàn bà. Ông đâu thể chạy theo cái sai của người khác mà chẳng khảo xét nguyên do, liền cho nó sai. Phàm luân hồi sanh tử không phải vọng lập, đó là chí số của trời đất, là lư mầu của u minh. Theo lư muôn vật mà xét, hễ những ǵ có h́nh có tướng trong khoảng trời đất này đều chết đi sống lại, thay nhau tuần hoàn. Gốc rễ cỏ cây ăn sâu trong đất, nhờ ánh sáng mặt trời mà đâm chồi nảy mầm, sanh cành sanh lá, đơm hoa kết trái. Thiếu không khí th́ nó héo rồi khô, đến khi hội đủ điều kiện sống th́ nó tươi tỉnh trở lại. Hoặc chặt đi nó lại đâm chồi mới, tính nó khôi phục, có ǵ lạ đâu! Khổng tử nói: “Có khởi đầu tất có kết thúc”, nên biết đó là thuyết sống chết. Hễ kết thúc th́ khởi đầu trở lại, đó là sự vận hành của trời đất. Huống ǵ con người lẽ đâu không chết để tái sanh lại ư! Trang tử nói: “Vạn vật ra khỏi chân tính rồi vào lại chân tính”. Giả Nghị nói: “Hóa làm loài khác có ǵ phải lo”. Đó đều là thuyết luân hồi, chẳng đợi Phật nói mới rơ, nên ông đâu thể cho là vọng tạo. C̣n nữa, ông cho họa phước báo ứng là dối lập th́ càng thấy rơ ông quá sai lầm rồi. Phám quả báo thiện ác đề là sự tương ứng tự nhiên của chân lư. Kinh dịch ghi: “Tích thiện th́ an vui măi, tích ác th́ tai ương hoài”. Lại nói: “Quỷ thần hại nhiều nhưng phước ít”. Tăng tử nói: “Cẩn thận! Cẩn thận! Cho thứ ǵ th́ nhận lại thứ nấy!” Đó đều là thuyết báo ứng cả. Chỉ có Phật là người hay thương xót đến họa phước của con người, nên nêu bày tỏ rơ, rằng đó là lư ắt phải đến, khiến con người không tự vùi ḿnh trong ấy, lẽ đâu là vọng tạo? Ông lại cho rằng Phật không có cái nghĩa vua tôi, không có t́nh thân cha con, nhưng đó lại là điều ông không thể hiểu đến được. Muôn việc trên đời vốn có cái thuộc cơi này, có cái vượt ngoài cơi này. Nếu trong cơi này th́ mọi người tuân thủ nó, c̣n như ngoài cơi này th́ chẳng phải bậc Thần thánh trong thiên hạ ắt không thể hiểu được. Bởi vậy, những lời dạy của Thánh nhân, có điều nói để mọi người tuân thủ, có điều nói cho Thần thánh trong thiên hạ. Mỗi bên nhận lănh khác nhau. Đạo mà Khổng tử nói là khuôn phép chí cực, vô tư vô vi, vắng lặng chẳng động, cảm th́ liền thông, không phải là điều mà mọi người cùng nhận hiểu. Nếu mọi người vô tư vô vi, th́ lư trong thiên hạ này đă dứt mất rồi. Đó là điều ông không thể không biết. Phật nói cho kẻ bề tôi ắt dựa vào ḷng trung, nói cho phận làm con ắt dựa trên tâm hiếu, đó là nói cho mọi người cùng tuân thủ. Có những điều Phật nói nhắm đến cái Vô tâm nhưng chẳng phải chí có Vô tâm, nhắm đến cái Vô ngă nhưng chẳng phải chỉ có Vô ngă mà c̣n nhắm đến Vô sanh. Như vậy, tŕnh tự âm dương không thể loạn, số mệnh trời đất chẳng đổi dời, nên đương nhiên là có vua tôi cha con trong ấy. Điều đó kẻ thấy ít nghe cạn nói được ư! Ông lại nghe, đệ tử Phật không cày không dệt nhưng có cái ăn cái mặc, c̣n như đạo Nho cũng không cày không dệt th́ sao?
Dũ đáp:
- Đạo Nho được đế vương tin dùng nên hưởng vinh hoa phú quư. Đệ tử họ biết theo Hiếu, Nghĩa, Trung, Tín, nên dù không cày, không dệt nhưng đâu có ăn bám!
Đại Điên nói:
- Ông nói như vậy th́ đệ tử Phật cũng có lợi ích không nhỏ cho người rồi. Bọn ông cho rằng sau này chẳng có ai ăn bám bằng Phật, nhưng ông có nghĩ rằng hiện nay không có ai ăn bám bằng Khổng, Mạnh không? Nay ta nói cho ông biết, lư của nhà Phật bao trùm muôn phương v́ nó không có bản chất, đă nhiệm mầu lại c̣n nhiềm mầu hơn. Giống như trời ở trên cao, con người tồn tại bên dưới, trọn ngày khen trời nhưng trời chẳng đầy thêm, trọn ngày chê trời nhưng trời chẳng vơi bớt. Như vậy khen chê đều sai cả. Từ nhà Hán đến nay trải qua lâu ngần ấy năm, sự vật trong thiên hạ thay đổi cũng nhiều ngần ấy, trời đất thần minh, thuyết nhà Phật vận hành trong đó, kẻ không dám luận bàn lại gạt phắt đi, ắt là dám che trời đất nhưng không biết hổ, dám lấp trăm thánh mà chẳng biết thẹn. Diệu lư tồn tại trong đó rồi sau mới đến nơi này. Ông hăy suy nghĩ cho kỹ đi!
Dũ nói:
- Không phải tôi chê Phật lập dị, bởi Đạo mà tôi muốn nói ở đây, tinh thần Bác ái là Nhân. Làm việc hợp t́nh người là Nghĩa. Dựa trên nền tảng đó mà làm gọi là Đạo. Tự thân biết đủ, không dựa dẫm người khác th́ gọi là Đức. Nhân và Nghĩa chỉ là định danh, Đạo và Đức chỉ là hư vị. Những thứ đó không giống với Đạo mà Khổng tử nói đến.
Đại Điên nói:
- Khổng tử đâu không nói: “Đặt chí trong Đạo, sống trong Đức, dựa trong Nhân, dạo trong Nghề”. Bởi Đạo là hạnh đầu tiên trong trăm hạnh. Nhân đâu đủ để gọi là Đạo. Sáu Đức mà Chu công nói gồm: Tri, Nhân, Tín, Nghĩa, Trung, Ḥa, đủ thấy Đức là ngọn nguồn của nhân nghĩa, mà nhân nghĩa chỉ là một phần của Đức, lẽ đâu ông cho đạo đức là hư vị? Tử Cống lấy việc cứu giúp khắp người khác làm Nhân, Khổng tử thất sắc hỏi: “Sao ông lại tôn thờ Nhân, Nhân đủ để làm Thánh chăng?”, rơ ràng Nhân cũng chưa đủ để gọi là Thánh, ông đâu biết điều mà Khổng tử nói đến. Nay ta nói cho ông biết, hễ học th́ phải khảo cứu đến cái sâu xa của Đạo, Đạo mà sâu xa th́ chí của ta sẽ không ai lường được, đến lúc đó ắt người khác cho ḿnh là hiền tài. Họ cho ḿnh hiền tài chính là ở chỗ này, trái lại ta cho họ sai th́ rơ ràng tâm ta có điều ǵ đó chưa biết hết. V́ vậy, tư duy cho sâu điều đúng của họ, cố sức mà t́m ngơ hầu sẽ phát hiện ra. Nay ông cậy ḿnh thông suốt cái học của dị phương trong thiên hạ, ỷ tài văn chương bàng bạc, nhưng có bằng La Thập trong đời Diêu Tần không? Ông tới lui trong cái biết của ḿnh nhưng có bằng Phật Đồ Trừng trong thời Tấn không? Ông hiểu thấu vạn vật, chẳng động tâm ḿnh nhưng có bằng Bảo Chí trong thời Lương không?
Dũ im lặng một lát rồi đáp:
- Dũ tôi không bằng!
Đại Điên nói:
- Tài của ông đă không bằng họ, người mà họ tôn thờ trái lại ông cho là sai, vậy th́ người có tài cao hơn ông lẽ đâu lại không biết cái biết của ông chăng? Nay ông khư khư v́ bản thân ḿnh, tới lui trong thanh sắc lợi dục, bị phật ư một chút liền phẫn uất bi lụy. Nếu ngay đây ông không chịu đựng được th́ khác ǵ lũ ruồi nhặng tranh cặn bă trong đống đồ dơ đâu!
Khi đó, Dũ trố mắt không chớp, hào khí tiêu tan, bàng hoàng như đánh mất thứ ǵ, liền nói với Đại Điên:
- Ngay đây tôi hết lời rồi!
Đại Điên nói:
- Ta sở dĩ nói cho ông biết v́ nhắm vào tài năng của ông chứ không phải nhắm vào cái mà ông đạt đến.
Dũ thưa:
- Dũ tôi mê muội, xin muốn được nghe điều ḿnh sẽ đạt đến!
Đại Điên nói:
- Thành thật với ḷng ḿnh, thấu cùng tánh mệnh, tỏ lư vạn vật, thấu được mệnh trời, sau đó ta sẽ nói cho ông nghe. Bây giờ ông đi đi, ta không nói với ông nữa!
Hàn Dũ đứng dậy ra đi.
Tháng 08, Đế và Tể tướng bàn chuyện, thấy Dũ cũng đáng thương nên trao cho Dũ chức Viên Châu Thứ Sử. Dũ dựng lại âm cho Đại Điên, cúng Sư hai cái y, từ biệt rằng:
- Dũ tôi sắp xa Thầy, xin được nghe một lời sau cùng!
Đại Điên nói:
- Ta nghe, người dễ tin người tất cũng dễ thay đổi, người dễ khen người tất cũng dễ chê họ. Ông nghe ta nói tin ngay như vậy, biết đâu sau này nghe người khác nói, lại cho ta sai cũng không chừng!
Dũ biết ḿnh không thể nghe được ǵ thêm bèn cáo từ Sư đi Viên Châu. Thượng thư Mạnh Giản biết Dũ có giao du với Đại Điên, nên gởi thư chúc mừng v́ Dũ đă tin Phật. Trong thư trả lời Mạnh Giản, Hàn Dũ có nhắc đến Đại Điên. Dũ viết: “Đại Điên là người thông tuệ, tinh thông đạo lư, tài năng vượt xa người thường, sống vui trong đạo, chẳng bị sự vật động tâm. Tuy tôi không hiểu hết đạo vị sâu xa trong lời ông ấy, nhưng ḷng ḿnh đă không c̣n vướng mắc, nhân đó tôi thường lui tới thăm hỏi, đàm đạo”.
* * *
Đại điên họ Dương, húy Bảo Thông, quê ở Triều Dương, tham học với Nam Nhạc Thạch Đầu. Một hôm Thạch Đầu hỏi:
- Cái ǵ là Thiền?
Sư đáp:
- Nhướng mày chớp mắt.
- Bỏ nhướng mày chớp mắt, ông đem bản lai diện mục tŕnh ta xem!
- Xin Ḥa thượng bỏ nhướng mày chớp mắt mà xem con!
- Ta bỏ rồi.
- Con cũng đă tŕnh Ḥa thượng rồi!
- Ông đem tŕnh ta xong, c̣n tâm th́ thế nào?
- Chẳng khác Ḥa thượng!
- Chẳng liên can đến việc của ông!
- Vốn không vật.
- Ông cũng không vật.
- Không vật tức là vật thật.
- Vật thật th́ không năm bắt được, tâm ông hiện lượng cũng như vậy phải gắng mà giữ ǵn.
Sau, Sư qua trụ ở Linh Sơn, Triều Dương. Sư dạy chúng:
- Phàm người học đạo phải biết bản tâm của chính ḿnh. Phần đông người học thời nay chỉ nhận nhướng mày chớp mắt, một nói một nín, liền nhận ấn khả cho là tâm yếu, kỳ thật chưa thấu tỏ. Nay ta chỉ rơ cho các ông thấy, mỗi người phải nghe kỹ, nhận lănh: “Hễ trừ bỏ tất cả vọng động, tưởng niệm, hiện lượng, đó chính là chân tâm của các ông. Tâm này hoàn toàn không dính dáng với trần cảnh cũng như trong lúc vắng lặng. Ngay tâm là Phật không đợi tu luyện. V́ sao? V́ ứng cơ tùy chiếu, lặng lẽ tự dùng, tột cùng chỗ dùng ấy trọn không năm bắt được, gọi diệu dụng ấy chính là bản tâm, cần phải giữ ǵn chớ có xem thường”.
Thị Lang Hàn Dũ từng hỏi Sư:
- Thế nào là đạo?
Sự lặng thinh. Lúc ấy Tam B́nh làm thị giả đứng hầu, bèn gơ giường thiền ba cái. Sư hỏi:
- Làm ǵ?
B́nh đáp:
- Trước lấy định lay, sau dùng trí nhổ.
Dũ mừng nói:
- Môn phong của Ḥa thượng cao ngất, Dũ nhờ Thị giả mà có lối vào.
Nói xong, Dũ lạy tạ ra đi.
Sư nối pháp Thiền sư Thạch Đầu Hy Thiên, Hy Thiên nối pháp Thanh Nguyên Hành Tư, Hành Tư nối pháp Lục Tổ Đại Giám. Về sau, không ai biết Sư thị tịch vào lúc nào, ở đâu.
Thích Đồng Ngộ, trích dịch Phật Tổ Lịch Đại Thông Tải 15
|
